۱
سرود پنجم سرود آشنایی های ژرف تر است.
سرود انده گزاری های من است و
اندوه گساری او.
نیز
این
سرود سپاسی دیگر است
سرود ستایشی دیگر:
ستایش دستی که مضرابش نوازشی ست
و هر تار جان مرا به سرودی تازه می نوازد [و این سخن چه قدیمی ست!].
دستی که همچون کودکی
گرم است
و رقص شکوهمندی ها را
در کشیدگی سرْانگشتان خویش
ترجمه می کند.

آن لبان
از آن پیش تر که بگوید
شنیدنی ست.

آن دست ها
بیش از آنکه گیرنده باشد
می بخشد.

آن چشم ها
پیش از آنکه نگاهی باشد
تماشایی ست.

و این
پاسداشت آن سرود بزرگ است
که ویرانه را
به نبرد با ویرانی به پای می دارد.

لبی
دستی و چشمی
قلبی که زیبایی را
در این گورستان خدایان
به سان مذهبی
تعلیم می کند.

امیدی
پاکی و ایمانی
زنی
که نان و رختش را
در این قربانگاه بی عدالت
برخی محکومی می کند که منم.


۲
جستن اش را پا نفرسودم:
به هنگامی که رشته ی دار من از هم گسست
چنان چون فرمان بخششی فرود آمد. ــ
هم در آن هنگام
که زمین را دیگر
به رهایی من امیدی نبود
و مرا به جز این
امکان انتقامی
که بداندیشانه بی گناه بمانم!

جستن اش را پا نفرسودم.
نه عشق نخستین
نه امید آخرین بود
نیز
پیام ما لبخندی نبود
نه اشکی.
همچنان که، با یکدیگر چون به سخن در آمدیم
گفتنی ها را همه گفته یافتیم
چندان که دیگر هیچ چیز در میانه
ناگفته نمانده بود.


۳
خاک را بدرودی کردم و شهر را
چرا که او، نه در زمین و شهر و نه در دیاران بود.

آسمان را بدرود کردم و مهتاب را
چرا که او، نه عطر ستاره نه آواز آسمان بود.

نه از جمع آدمیان نه از خیل فرشتگان بود،
که اینان هیمه ی دوزخ اند
و آن یکان
در کاری بی اراده
به زمزمه یی خواب آلوده
خدای را
تسبیح می گویند.

سرخوش و شادمانه فریاد برداشتم:
«ــ ای شعرهای من، سروده و ناسروده!
سلطنت شما را تردیدی نیست
اگر او به تنهایی
خواننده ی شما باد!
چرا که او بی نیازی من است از بازارگان و از همه ی خلق
نیز از آن کسان که شعر مرا می خوانند
تنها بدین انگیزه که مرا به کندفهمی خویش سرزنشی کنند! ــ

چنین است و من این همه را، هم در نخستین نظر بازدانسته ام.»


۴
اکنون من و او دو پاره ی یک واقعیتیم

در روشنایی زیبا
در تاریکی زیباست.
در روشنایی دوسترش می دارم.
و در تاریکی دوسترش می دارم.

من به خلوت خویش از برایش شعرها می خوانم
که از سر احتیاط هرگزا بر کاغذی نبشته نمی شود.
چرا که چون نوشته آید و بادی به بیرونش افکند
از غضب پوست بر اندام خواننده بخواهد درید.

گرچه از قافیه های لعنتی در این شعرها نشانی نیست؛
[از آنگونه قافیه ها بر گذرگاه هر مصراع،
که پنداری حاکمی خل ناقوس بانانی بر سر پیچ هر کوچه برگماشته است
تا چون رهگذری پا به پای اندیشه های فرتوت پیزری چرت زنان می گذرد
پتک به ناقوس فروکوبند و چرتش را چون چلواری آهارخورده بردرند
تا از یاد نبرد که حاکم شهر کیست]
ــ اما خشم خواننده ی آن شعرها،
از نبود ناقوس بانان خرگردنی از آنگونه نیست.
نیز نه ازآنروی که زنگوله ی وزنی چرا به گردن این استر آونگ نیست
تا از درازگوش نثرش بازشناسند.
نیز نه بدان سبب که فی المثل شعری از اینگونه را غزل چرا نامیده ام:


۵
غزل درود و بدرود

با درودی به خانه می آیی و
با بدرودی
خانه را ترک می گویی.
ای سازنده!
لحظه ی عمر من
به جز فاصله ی میان این درود و بدرود نیست:

این آن لحظه ی واقعی ست
که لحظه ی دیگر را انتظار می کشد.
نوسانی در لنگر ساعتی ست
که لنگر را با نوسانی دیگر به کار می کشد.

گامی ست پیش از گامی دیگر
که جاده را بیدار می کند.
تداومی ست که زمان مرا می سازد
لحظه هایی ست که عمر مرا سرشار می کند.


۶
باری، خشم خواننده ازآنروست که ما حقیقت و زیبایی را با معیار او نمی سنجیم
و بدینگونه آن کوتاه اندیش از خواندن هر شعر سخت تهی دست بازمی گردد.

روزی فی المثل، قطعه یی ساز کرده بر پاره ی کاغذی نوشتم
که قضا را، باد، آن پاره کاغذ به کوچه درافکند،
پیش پای سیاه پوش مردی که از گورستان بازمی آمد
به شب آدینه، با چشمانی سرخ و برآماسیده ــ چرا که بر تربت والد خویش بسیار گریسته بود. ــ

و این است آن قطعه که باد سخن چین با آن به گور پدر گریسته در میان نهاد:


۷
به یک جمجمه
پدرت چون گربه ی بالغی
می نالید
و مادرت در اندیشه ی درد لذتناک پایان بود
که از رهگذر خویش
قنداقه ی خالی تو را
می بایست
تا از دلقکی حقیر
بینبارد،
و ای بسا به رویای مادرانه ی منگوله یی
که بر قبه ی شب کلاه تو می خواست دوخت.

باری ــ
و حرکت گاهواره
از اندام نالان پدرت
آغاز شد.

□

گورستان پیر
گرسنه بود،
و درختان جوان
کودی می جستند! ــ

ماجرا همه این است
آری
ورنه
نوسان مردان و گاهواره ها
به جز بهانه یی
نیست.

□

اکنون جمجمه ات
عریان
بر همه آن تلاش و تکاپوی بی حاصل
فیلسوفانه
لبخندی می زند.
به حماقتی خنده می زند که تو
از وحشت مرگ
بدان تن دردادی:
به زیستن
با غلی بر پای و
غلاده یی بر گردن.

□

زمین
مرا و تو را و اجداد ما را به بازی گرفته است.
و اکنون
به انتظار آن که جاز شلخته ی اسرافیل آغاز شود
هیچ به از نیشخند زدن نیست.

اما من آنگاه نیز بنخواهم جنبید
حتا به گونه ی حلاجان،
چرا که میان تمامی سازها
سرنا را بسی ناخوش می دارم.


۸
من محکوم شکنجه یی مضاعفم:
اینچنین زیستن،
و اینچنین
در میان شما زیستن
با شما زیستن
که دیری دوستارتان بوده ام.

□

من از آتش و آب
سر درآوردم.
از توفان و از پرنده.
من از شادی و درد
سر درآوردم،
گل خورشید را اما
هرگز ندانستم
که ظلمت گردان شب
چگونه تواند شد!

□

دیدم آنان را بی شماران
که دل از همه سودایی عریان کرده بودند
تا انسانیت را از آن
علمی کنند ــ
و در پس آن
به هر آنچه انسانی ست
تف می کردند!

دیدم آنان را بی شماران،
و انگیزه های عداوتشان چندان ابلهانه بود
که مردگان عرصه ی جنگ را
از خنده
بی تاب می کرد؛
و رسم و راه کینه جویی شان چندان دور از مردی و مردمی بود
که لعنت ابلیس را
بر می انگیخت...

□

ای کلادیوس ها!
من برادر اوفلیای بی دست وپایم؛
و امواج پهنابی که او را به ابدیت می برد
مرا به سرزمین شما افکنده است.


۹
دربه درتر از باد زیستم
در سرزمینی که گیاهی در آن نمی روید.

ای تیزخرامان!
لنگی پای من
از ناهمواری راه شما بود.


۱۰
برویم ای یار، ای یگانه ی من!
دست مرا بگیر!
سخن من نه از درد ایشان بود،
خود از دردی بود
که ایشانند!

اینان دردند و بود خود را
نیازمند جراحات به چرک اندر نشسته اند.
و چنین است
که چون با زخم و فساد و سیاهی به جنگ برخیزی
کمر به کین ات استوارتر می بندند.

برویم ای یار، ای یگانه ی من!
برویم و، دریغا! به هم پایی این نومیدی خوف انگیز
به هم پایی این یقین
که هر چه از ایشان دورتر می شویم
حقیقت ایشان را آشکاره تر
در می یابیم!

□

با چه عشق و چه به شور
فواره های رنگین کمان نشا کردم
به ویرانه رباط نفرتی
که شاخساران هر درختش
انگشتی ست که از قعر جهنم
به خاطره یی اهریمن شاد
اشارت می کند.

و دریغا ــ ای آشنای خون من ای همسفر گریز! ــ
آن ها که دانستند چه بی گناه در این دوزخ بی عدالت سوخته ام
در شماره
از گناهان تو کم ترند!


۱۱
اکنون رخت به سراچه ی آسمانی دیگر خواهم کشید.
آسمان آخرین
که ستاره ی تنهای آن
تویی.

آسمان روشن
سرپوش بلورین باغی
که تو تنها گل آن، تنها زنبور آنی.
باغی که تو
تنها درخت آنی
و بر آن درخت
گلی ست یگانه
که تویی.

ای آسمان و درخت و باغ من، گل و زنبور و کندوی من!
با زمزمه ی تو
اکنون رخت به گستره ی خوابی خواهم کشید
که تنها رویای آن
تویی.


۱۲
این است عطر خاکستری هوا که از نزدیکی صبح سخن می گوید.
زمین آبستن روزی دیگر است.
این است زمزمه ی سپیده
این است آفتاب که بر می آید.

تک تک، ستاره ها آب می شوند
و شب
بریده بریده
به سایه های خرد تجزیه می شود
و در پس هر چیز
پناهی می جوید.

و نسیم خنک بامدادی
چونان نوازشی ست.

□

عشق ما دهکده یی ست که هرگز به خواب نمی رود
نه به شبان و
نه به روز،
و جنبش و شور حیات
یک دم در آن فرو نمی نشیند.

هنگام آن است که دندان های تو را
در بوسه یی طولانی
چون شیری گرم
بنوشم.

□

تا دست تو را به دست آرم
از کدامین کوه می بایدم گذشت
تا بگذرم
از کدامین صحرا
از کدامین دریا می بایدم گذشت
تا بگذرم.

روزی که این چنین به زیبایی آغاز می شود
[به هنگامی که آخرین کلمات تاریک غمنامه ی گذشته را با شبی که در گذر است
به فراموشی باد شبانه سپرده ام]،
از برای آن نیست که در حسرت تو بگذرد.
تو باد و شکوفه و میوه یی، ای همه ی فصول من!
بر من چنان چون سالی بگذر
تا جاودانگی را آغاز کنم.

۱۱ تیر ۱۳۴۲

© www.shamlou.org سایت رسمی احمد شاملو